Διάλογοι για την Υγεία από οικολογική σκοπιά

Το λυκοπένιο είναι η φυσική χρωστική που δίνει το κόκκινο χρώμα στη ντομάτα. Μέχρι   πρόσφατα θεωρούνταν τελείως αθώα και πιστευόταν  μάλιστα ότι συντελεί στην αποφυγή του καρκίνου του προστάτη. Νεώτερες όμως μελέτες στις Η.Π.Α. αμφισβητούν τον ισχυρισμό αυτό, ενώ πρόσφατη γνωμάτευση της Ευρωπαϊκής Αρχής για την Ασφάλεια των Τροφίμων επισημαίνει και κινδύνους ηπατοτοξικότητας σε περιπτώσεις αυξημένης ημερήσιας πρόσληψης.

Η χρήση του λυκοπενίου ως χρωστικής σε τρόφιμα (στην κατηγορία των novelfood) παρουσιάζεται από τη βιομηχανία τροφίμων ως στροφή σε χρήση φυσικών συστατικών, που κάνει τα συνθετικά τρόφιμα πιο «αγνά» και υγιεινά. Στην πραγματικότητα, όμως, το λυκοπένιο των βιομηχανοποιημένων τροφίμων αθροίζεται με αυτό που προσλαμβάνουμε με φυσικό τρόπο από την κατανάλωση τροφίμων όπως η ντομάτα. Για χώρες όπου η φυσική πρόσληψη λυκοπενίου είναι μέτρια, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφάλειας Τροφίμων αναγνωρίζει την ανάγκη να περιοριστεί η χρήση του σε τεχνητά τρόφιμα ώστε η συνολική ημερήσια πρόσληψη να μην υπερβαίνει τα ανώτατα αποδεκτά όρια.

Για τις Μεσογειακές χώρες όπως η Ελλάδα, όπου η φυσική πρόσληψη λυκοπενίου είναι ήδη πολύ κοντά στα ανώτατα αυτά όρια, η λογική επιλογή θα ήταν να μην επιτρέπεται καθόλου το λυκοπένιο ως πρόσθετο στη βιομηχανία τροφίμων. Παρόλα αυτά, η Ευρωπαϊκή Αρχή Ασφαλείας Τροφίμων εισηγείται και για τις χώρες αυτές τους ίδιους μετριοπαθείς περιορισμούς όπως για την υπόλοιπη Ευρώπη, παραβλέποντας ότι έτσι ξεπερνιέται κατά πολύ το ανώτατο αποδεκτό όριο.

Ο ευρωβουλευτής των Οικολόγων Πράσινων απευθύνει προς την Κομισιόν το ερώτημα αν θα συνεκτιμήσει και τη φυσική πρόσληψη λυκοπενίου στους υπολογισμούς της για την Ελλάδα, ενώ ρωτά αν θα εξετάσει την πλήρη απαγόρευση χρήσης του ως χρωστικής σε τεχνητά τρόφιμα, για χώρες όπου η φυσική πρόσληψή του είναι ήδη πολύ υψηλή.

«Στα θέματα προστασίας της υγείας των καταναλωτών δε χωρούν συμβιβασμοί», δήλωσε ο Μιχάλης Τρεμόπουλος. «Τα φυσικά συστατικά είναι ασφαλή για τον οργανισμό μας μόνο όταν τα παίρνουμε από τα φυσικά τρόφιμα, και είναι μύθος ότι η ανεξέλεγκτη χρήση τους σε τεχνητά προϊόντα είναι πάντα ακίνδυνη. Όταν λοιπόν τα επιστημονικά δεδομένα καταρρίπτουν τέτοιους μύθους, οι προδιαγραφές ασφάλειας των τροφίμων οφείλουν να προσαρμόζονται πλήρως σε αυτά. Και όταν τα δεδομένα της δημόσιας υγείας διαφοροποιούνται από χώρα σε χώρα, οι κανόνες είτε θα διαφοροποιούνται ανάλογα κι αυτοί είτε θα ενοποιούνται στο αυστηρότερο επίπεδο. Τα συμφέροντα της βιομηχανίας τροφίμων δε μπορεί παρά να έρχονται σε δεύτερη μοίρα».

Aκολουθεί το κείμενο της ερώτησης του Μιχάλη Τρεμόπουλου, καθώς και αναλυτικότερο ενημερωτικό σημείωμα

Θέμα: Συνεκτίμηση της φυσικής πρόσληψης λυκοπενίου για τον υπολογισμό του ανώτατου αποδεκτού επιπέδου πρόσληψής του ως χρωστικής

Μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ότι η χρωστική της ντομάτας, (επιτρεπόμενη χρωστική για τα τρόφιμα και επιτρεπόμενο νέο τρόφιμο = λυκοπένιο, Ε 160δ), συντελεί στην αποφυγή του καρκίνου του προστάτη.

Ανακοίνωση όμως της Υπηρεσίας Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ (1) αμφισβητεί τον ισχυρισμό αυτό. Επίσης η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) σε πρόσφατη γνωμάτευσή της (2), επισημαίνει την ηπατοτοξικότητα του λυκοπένιου. Σε  γνωμάτευσή της η EFSAαναφέρει ότι μόνο λόγω της αυξημένης πρόσληψης από την κατανάλωση ντομάτας, τα σημερινά επίπεδα πρόσληψης λυκοπένιου για κάποιες ομάδες πληθυσμού στις χώρες της Νότιας Ευρώπης είναι πολύ υψηλά.

Σε πρόσφατη αξιολόγηση της συνολικής πρόσληψης του λυκοπενίου της EFSA(3) φαίνεται πως δεν λήφθηκε υπόψη η κύρια πηγή πρόσληψής του που ειδικά για την Ελλάδα και άλλες χώρες της Ν. Ευρώπης είναι η φυσική πρόσληψη. Στην αξιολόγηση αυτή διαπιστώνεται ότι με τα σημερινά επίπεδα χρήσης ξεπερνιέται η ανώτατη αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη όταν η φυσική πρόσληψη συνδυαστεί με τη χρήση ως χρωστική και ως νέο τρόφιμο σε χώρες με μέτρια φυσική πρόσληψη λυκοπενίου. Για το λόγο αυτό  προτείνεται ότι πρέπει ήδη να  ληφθούν μέτρα περιορισμού της πρόσληψής του και να περιοριστεί η χρήση του ως χρωστική ή ως νέο τρόφιμο. Ειδικά όμως για την Ελλάδα, η φυσική πρόσληψη δεν συμπροσδιορίστηκε.

Ερωτάται η Ευρωπαϊκή Επιτροπή:

1. Θα συνεκτιμήσει και τη φυσική πρόσληψη λυκοπενίου για τον υπολογισμό του ανώτατου αποδεκτού επιπέδου πρόσληψης της χρωστικής για την Ελλάδα;

2. Θα εξετάσει την απαγόρευση χρήσης  λυκοπενίου ως χρωστικής, σε χώρεςόπου τα επίπεδα φυσικής πρόσληψής του από τον πληθυσμό είναι ήδη πολύ κοντά στην ανώτατη αποδεκτή ημερήσια πρόσληψη;

(1) The U.S. Food and Drug Administration’s Evidence-Based Review for Qualified Health Claims: Tomatoes, Lycopene, and Cancer.  JNCI J Natl Cancer Inst (2007)

(2) http://www.efsa.europa.eu/en/scdocs/scdoc/674.htm

(3) http://www.efsa.europa.eu/en/scdocs/doc/1444.pdf

ΛΥΚΟΠΕΝΙΟ: ΟΤΑΝ Η ΦΥΣΙΚΗ ΧΡΩΣΤΙΚΗ ΑΠΟ ΤΙΣ ΝΤΟΜΑΤΕΣ ΒΛΑΠΤΕΙ ΤΟ ΣΥΚΩΤΙ.

Ανάμεσα από τις χρωστικές που χρησιμοποιούνται στα τρόφιμα, οι λεγόμενες φυσικές θεωρούνταν παλιότερα οι πιο αθώες.

Ο μύθος αυτός σιγά-σιγά ανατρέπεται. Υπενθυμίζουμε ότι πολλές από αυτές παρασκευάζονται και χημικά, ή εκείνες που προέρχονται από τα φυτά εκχυλίζονται με τη βοήθεια συχνά επικίνδυνων διαλυτών, που αφήνουν τα ίχνη τους στην χρησιμοποιούμενη χρωστική.

Ειδικά στην περίπτωση της χρωστικής της ντομάτας, που λέγεται λυκοπένιο, με αριθμό Ε 160δ, μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ότι η χρωστική αυτή συντελεί στην αποφυγή του καρκίνου του προστάτη. Πρόσφατη ανακοίνωση της αμερικανικής υπηρεσίας FDA το 2007 κατέδειξε ότι ο ισχυρισμός αυτός αποτελεί μύθευμα. Η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια των Τροφίμων (EFSA) σε αλλεπάλληλες πρόσφατες γνωματεύσεις της (30-1-2008, 10-4-2008, 24-4-2008, 4-12-2008) επισημαίνει την ηπατοτοξικότητά της.

Η αρχή αυτή στη γνωμάτευσή της αναφέρει ότι μόνο λόγω της αυξημένης πρόσληψης από την υπερβολική κατανάλωση ντομάτας τα σημερινά επίπεδα πρόσληψης για κάποιες ομάδες πληθυσμού στις χώρες της Νότιας Ευρώπης είναι πολύ υψηλά. Η ίδια η ενδιαφερόμενη για την διακίνησή της εταιρία αναφέρει ότι ειδικά στην Ελλάδα για κάποιες ομάδες πληθυσμού η κατανάλωση αυτή ξεπερνάει τα αποδεκτά όρια μόνο μέσα από την πρόσληψη από τις ντομάτες. Σημειώνεται ότι έχει επίσης η προσθήκη του λυκοπενίου στα τρόφιμα σαν νέο τρόφιμο και η προσθήκη αυτή αναφέρεται να συνεισφέρει σημαντικά στη συνολική πρόσληψη.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όντας υποχρεωμένη να λάβει κάποια μέτρα μετά τις γνωματεύσεις της EFSA προτίθεται να περιορίσει τη χρήση της  σαν χρωστική ενώ ταυτόχρονα αντίθετα έχει επιτρέψει την κυκλοφορία της σαν νέο τρόφιμο. Η βιομηχανία των λεγόμενων φυσικών χρωστικών κατέθεσε πρόσφατα αναθεωρημένη πρόταση με χαμηλά όρια στην προσθήκη της χρωστικής αυτής σε Τρόφιμα. Η EFSA αξιολόγησε τη νέα πρόταση 2010 και κατέληξε ότι η πρόσληψη της χρωστικής αυτής στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι υψηλότερη από εκείνη στην Ελλάδα, μην λαμβάνοντας υπόψη την φυσική πρόσληψη της χρωστικής από τις ντομάτες στην Ελλάδα που αποτελεί και το πιο μεγάλο ποσοστό.

Στην έκθεση αυτή λήφθηκαν υπόψη έξη σενάρια για τον υπολογισμό της συνολικής πρόσληψης, όπου τα σενάρια 3 και 4 λαμβάνουν υπόψη την φυσική πρόσληψη και την χρήση του λυκοπενίου σαν χρωστική, ενώ τα σενάρια 6 και 7 λαμβάνουν υπόψη και τη χρήση του σαν νέο τρόφιμο. Η EFSA δεν έλαβε υπόψη της ούτε καν στοιχεία που κατέθεσε μια από τις ενδιαφερόμενες εταιρίες, όπου εμφανίζεται ότι η Ελλάδα εμφανίζει την μεγαλύτερη πρόσληψη από φυσικές πηγές. Στον πίνακα 6 υπολογίζεται η πρόσληψη λυκοπενίου από διάφερες πηγές για την Ελλάδα χωρίς να λάβει υπόψη την φυσική πρόσληψη, ενώ οι υπολογισμοί συνεχίζονται για την συνολική πρόσληψη λυκοπενίου όπου η Ελλάδα ως δια μαγείας εξαφανίζεται από τον χάρτη και τα δεδομένα αναφέρονται μόνο στην Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο.

Έτσι, λαμβάνοντας υπόψη την αυξημένη φυσική πρόσληψη λυκοπενίου στην Ελλάδα ακόμη και με την θεωρητική υπόθεση ότι δεν θα χρησιμοποιείται σαν νέο τρόφιμο, θα έχουμε ήδη υπέρβαση του ανώτατου αποδεκτού ορίου μόνο από τη χρήση του σαν χρωστική.

1^ο Ερώτημα προς την Ευρωπαϊκή Αρχή για την ασφάλεια των τροφίμων: Γιατί στην πρόσφατη αξιολόγηση συνολικής πρόσληψης του λυκοπενίου με βάση την πρόταση της βιομηχανίας για αναθεώρηση των επιτρεπόμενων ορίων, δεν λήφθηκε υπόψη η κύρια πηγής πρόσληψής του ειδικά για την Ελλάδα που είναι η φυσική πρόσληψη, τη στιγμή που η Αρχή ήδη διέθετε τα απαραίτητα στοιχεία από μελέτες που δηλώνει ότι έλαβε υπόψη (DAFNE); Ήθελε η Αρχή να καλύψει με αυτόν τον τρόπο την υπέρβαση του ανώτατου αποδεκτού επιπέδου πρόσληψης στην Ελλάδα για να διευκολύνει την κυκλοφορία της χρωστικής ακόμη και για το σενάριο 3 και 4;

2o Ερώτημα προς την Ευρωπαϊκή  Επιτροπή: Γιατί, ενώ ήδη από την αναθεωρημένη μελέτη της EFSA (2010 σενάρια 5 και 6) προκύπτει ότι όταν συνδυαστεί η πρόσληψη της χρωστικής με πρόσληψη του λυκοπενίου σαν νέο τρόφιμο σε συνδυασμό με πρόσληψη λόγω κατανάλωσης ντομάτας ξεπερνιέται η ανώτατη αποδεκτή πρόσληψη, δεν απαγορεύεται άμεσα η προσθήκη του λυκοπενίου σαν νέο τρόφιμο;