Live streaming video by Ustream
ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΩΝ ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ ΣΤΗ ΣΑΜΟ
Ξενοδοχείο Σάμος, Δευτέρα 20/10/08 και ΩΡΑ 7μ.μ.
«Για έναν Οικο-λογικότερο τουρισμό»
Οικοτουρισμός και Εναλλακτικές μορφές,
μια άλλη (σύγχρονη και αειφορική) όψη στον τουρισμό
Ομιλητές:
Πετρόπουλος Αντώνης
(Συντονιστής Θεματικής Ομάδας Τουρισμού των ΟΙΚΟΛΟΓΩΝ ΠΡΑΣΙΝΩΝ),
Καρίμαλης Γιώργος
(οινοποιός, βιοκαλλιεργητής, υπεύθυνος αγροτουριστικής μονάδας στο Φραντάτο Ικαρίας)
Παπακωνσταντίνου Θανάσης
(εκδότης, μελετητής, σύμβουλος επιχειρήσεων).
Στην εκδήλωση παρενέβησαν φορείς με δράση στον ευρύτερο τουριστικό τομέα, σύλλογοι και πολίτες που κατέθεσαν εναλλακτικές προτάσεις.
Η εκδήλωση μεταδόθηκε ζωντανά μέσω διαδικτύου, από τα
http://oikotoyrism.blogspot.com και
http://e-samos.pblogs.gr
ΟΜΙΛΙΕΣ
Θανάσης Παπακωνσταντίνου:
Η Σάμος άλλοτε, Η Σάμος σήμερα, στα μάτια των τουριστών (και όχι μόνο)
Ας αρχίσουμε με μια παραδοχή. Ένας τόπος έλκει επισκέπτες όταν υπάρχουν σημεία αναφοράς, ικανά να τραβήξουν την προσοχή ή και το ενδιαφέρον. Η αναγνώριση του Πυθαγορείου (τοποθεσία που ήταν κτισμένη η Σάμος) ως μνημείο παγκόσμιας πολιτισμικής κληρονομιάς από την UNESCO (σε συνεπικουρία με τη γειτνίαση του νησιού με την πολύ πιο φημισμένη Έφεσσο), ήταν το έναυσμα για τον τουρισμό στη Σάμο, ήδη δειλά -δειλά από τη δεκαετία του 60. Μιλάμε για μια εποχή που οι υποδομές στο νησί ήταν φτωχές, το μέρος απαξιωμένο στα μυαλά και τα μάτια των κατοίκων, αφού οι σειρήνες της μετανάστευσης (στην Αθήνα κυρίως, αλλά και σε χώρες του εξωτερικού) δελέαζαν τους όλο και λιγότερους διαμένοντες εδώ.
Παρ’ όλες τις αντιξοότητες η Σάμος, όπως και μια σειρά μετέπειτα τουριστικών προορισμών, είχε να επιδείξει ένα σημαντικό κοινωνικό κεφάλαιο, συνδεδεμένο με την ιστορική διαδρομή και τις παραδόσεις της. Ο πρωτογενής τομέας της είχε πέρα από την οινοπαραγωγή πολλά να προσφέρει, η αγνότητα στα πολλά και ποικίλα προϊόντα της, οι θρούμπες, οι χαμάδες, η γιορτή, οι μανίτες, το πευκόμελο και όλη η αιγαιοπελαγίτικη γαστρονομία που ήταν κυρίαρχη εδώ, αγαπήθηκαν και από τους φιλοξενούμενους και διαδόθηκαν και έξω από την επικράτειά της, τα (πολλά) χωριά της διατηρούνταν ακόμα ζωντανά, ο οικιστικός πλούτος των πόλεων δεν έδειχνε κρυμμένος, ρημαγμένος και λησμονημένος από τους όγκους μπετόν, στα κτίρια, στους κοινόχρηστους χώρους, ακόμα και στα μονοπάτια της, η καλαισθησία και η αρμονική συνύπαρξη της ανθρώπινης παρουσίας με το ευρύτερο περιβάλλον δεν ήταν μόνο ζήτημα αισθητικής, αλλά αναπόσπαστο κομμάτι του συνολικού γίγνεσθαι.
Φυσικά υπήρχαν και τεράστια προβλήματα, με πιο σημαντικά τις ανισότητες στην παροχή υπηρεσιών μεταξύ αστικών κέντρων και χωριών, την ακόμη μεγαλύτερη ανισορροπία στον καταμερισμό της εργασίας μεταξύ τους, τη (χρηματική) απαξίωση δραστηριοτήτων του παραγωγικού κύκλου και την υπερτίμηση άλλων, που κατά κανόνα δραστηριοποιούνταν στα αστικά κέντρα, τις οικονομικές ανισότητες ανάμεσα στα διάφορα κοινωνικά στρώματα, συν τα όσα (όχι λίγα) επισώρευσε ο τότε πρόσφατος εμφύλιος και η πολιτική των διακρίσεων που κυριαρχούσε. Πολιτική για την επίλυση αυτών των τεράστιων κοινωνικών ζητημάτων ποτέ δεν υπήρξε και η Σάμος, όπως και όλη η Ελληνική Περιφέρεια αφέθηκε όχι απλά στην τύχη, αλλά θα έλεγα στην απόγνωση.
Παρ’ όλα αυτά, το χαμόγελο των κατοίκων έβγαινε ακόμα αυθόρμητο και έφερνε πιο κοντά τους επισκέπτες, που αγάπησαν τον τόπο και πολλοί, πάρα πολλοί για την ακρίβεια θα πρόσθετα, επαναλάμβαναν το κοπιαστικό (εκείνη την εποχή) ταξίδι, χωρίς τσάρτερς, με αναιμικά –λίγα χρόνια αργότερα- αεροπορικά δρομολόγια, με εκείνα τα καράβια που οι παλιότεροι έχουν νωπές τις μνήμες. Από εκείνη την εποχή, ας κρατήσουμε επιπλέον το γεγονός ότι όσα λεφτά διακινούνταν εδώ από τη μικρή όντως τουριστική πίττα, έμεναν στον τόπο. Γιατί και ο πρωτογενής τομέας, η μικρή μεταποίηση, αλλά και το εν γένει κοινωνικό κεφάλαιο (αλληλεγγύη και συνεργασία κατοίκων, δραστηριότητες κοινωνικής οικονομίας), κάλυπταν και με το παραπάνω τις ανάγκες που δημιούργησε ο νέος τομέας, ο τουριστικός και δεν άφηναν να φανούν οι ατέλειες, οι ελλείψεις και οι αδυναμίες στις υποδομές.
Τα χρόνια πέρναγαν, οι επισκέπτες αυξάνονταν, οι υποδομές σαφώς βελτιώθηκαν, ξενοδοχεία ανεγέρθηκαν, πολλοί που ως τότε ασχολούνταν επαγγελματικά με άλλον (κυρίως τον πρωτογενή) τομέα σαγηνεύτηκαν απ’ αυτό του τουρισμού. Παράλληλα, ανθρώπινες παρεμβάσεις διασπούσαν και αλλοίωναν την ενότητα του τοπίου, της φύσης, των μνημείων και των πόλεων, αλλά μέχρι πριν είκοσι πέντε χρόνια, λίγο πολύ οι μεταβολές μπορούσαν να χωνευτούν, δεν σήμαιναν δε και το τέλος του κόσμου. Τα χωριά, παρά την μείωση του πληθυσμού και την αύξηση του μέσου όρου ηλικίας των κατοίκων, ήταν ακόμα ζωντανά, οι πιο πολλοί ακόμα και στις πόλεις είχαν τους κήπους τους, η φύση έδειχνε την παρουσία της και στην καρδιά του δομημένου περιβάλλοντος, εκδηλώσεις κοινωνικής οικονομίας και συναναστροφής εξακολουθούσαν περίπου να είναι ο κανόνας. Οι ρωγμές πάντως στο οικοδόμημα της κοινωνικής συνοχής και των αντιλήψεων που είχαν συμβεί, οι παρεμβάσεις στο δομημένο και φυσικό περιβάλλον και μια σειρά προβλημάτων (απορρίμματα, ρύπανση, αύξηση τροχοφόρων, πιέσεις για επέκταση του αστικού και τουριστικού χώρου σε βάρος του αγροτικού και δασικού), που δημιουργούσε η εξέλιξη αυτή, απασχολούσαν πολύ λίγους, πολιτικές για την αναχαίτιση αυτών των στρεβλώσεων δεν εκπονήθηκαν ποτέ, απεναντίας δεν ήταν λίγες (αποσπασματικές κυρίως) οι ρυθμίσεις, που στο όνομα και για χάρη της ανάπτυξης του τουρισμού, επέτειναν και καθιέρωσαν την εξάπλωση ανάλογων φαινομένων.
Συγχρονικά με αυτά, άρχισε να καθιερώνεται μια αλλαγή στις νοοτροπίες των κατοίκων και μια επιδίωξη από τους περισσότερους να λυθούν συσσωρεμένα και ογκούμενα προβλήματα σε ατομικό (άντε και συντεχνιακό) επίπεδο. Η αύξηση έτσι του τουριστικού ρεύματος οδηγούσε στην προσδοκία ότι ο τουρισμός είναι εκείνος που θα μας λύσει τα προβλήματα, είναι εκείνος που θα μας οδηγήσει στη γη της επαγγελίας.
Βέβαια υπήρχαν και κάποιοι, λίγοι είναι γεγονός, μάντεις κακών, που δειλά –δειλά ισχυρίζονταν ότι δεν μπορούμε να μετράμε τα πάντα μ’ αυτό που σε εκείνη τη συγκυρία φαινόταν και ήταν χρήμα και ότι δεν αποτιμάμε αυτό που μέρα με τη μέρα χάνεται (αυτό δηλαδή που καθιέρωσε τη Σάμο ως τουριστικό προορισμό), την ιστορία της, το φυσικό περιβάλλον, την αρχιτεκτονική, τα προϊόντα της. Κάτω από το κλίμα ευφορίας της εποχής, αυτές οι φωνές δεν θα μπορούσαν τότε παρά να χαρακτηρισθούν αιρετικές ή γραφικές, κάτι παρόμοιο με το πώς αντιμετωπίζονταν τα παλιότερα χρόνια οι «κουζουλοί» των χωριών.
Τη συνέχεια βέβαια, που εκτυλίχθηκε στην τελευταία εικοσιπενταετία την ξέρουμε πια όλοι. Όλες εκείνες οι παρεμβάσεις, στο δομημένο, ιστορικό και φυσικό περιβάλλον αυξήθηκαν εκθετικά, δημιουργώντας μια σειρά από άλλες δευτερογενείς δυσλειτουργίες και προβλήματα (κυκλοφοριακό, ανεξέλεγκτη διάθεση απορριμμάτων, τα φουγάρα της ΔΕΗ στο Κοκκάρι χρόνο με το χρόνο να εκλύουν όλο και περισσότερους ρύπους, πλημμυρικά φαινόμενα από τις φωτιές και τις αποψιλώσεις, διάβρωση των ακτών, μπαζώματα ρυακιών και φαραγγιών), συν το κρίσιμο πλέον, της έλλειψης του νερού. Όλα αυτά εξακολουθούν να επελαύνουν, αν κρίνουμε από τα «στραβά μάτια» που δείχνουν οι τοπικές Αρχές στην πλειάδα των παρανομιών και αυθαιρεσιών που συμβαίνουν, από τις καταστρεπτικές πρωτοβουλίες που παίρνουν οι δημοτικές αρχές (φέτος το καλοκαίρι και οι τέσσερις Δήμοι πρωταγωνίστησαν σε πράξεις ασέλγειας απέναντι στο ιστορικό, δομημένο και φυσικό περιβάλλον), από την αστοχία στην επιλογή και εκτέλεση πολλών (μα πάρα πολλών) έργων δημοσίων επενδύσεων, από την απουσία οποιασδήποτε στρατηγικής για χάραξη μιας άλλης πορείας –κι όλα αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που το αλάθητο ρολόι της Ιστορίας και της διαδρομής του νησιού, δείχνουν ότι είμαστε «στο …και δύο»!
Αναπόφευκτα λοιπόν το νησί δεν ελκύει πλέον. Δύσκολα μπορεί να διαφύγει από τα μάτια μας πόσο μικραίνει χρόνο με το χρόνο η τουριστική περίοδος, ότι οι αφίξεις διατηρούνται (με πτωτική ροπή) στάσιμες εξ αιτίας μόνο του φαινομένου των κρατήσεων της τελευταίας στιγμής, ότι το νησί πλέον είναι έρμαιο των συμφερόντων των tour operators και του διαθέσιμου στόλου των τσάρτερς, οι εκροές πλέον αρχίζουν να αγγίζουν τις εισροές, σε σημείο που όπως εύστοχα διατυπώθηκε, η Σάμος φιλοξενεί ένα τουριστικό προϊόν που φτιάχνουν άλλοι και απλώς λαμβάνει χώρα στο έδαφός της και κατά συνέπεια αυτό που αποκομίζει, είναι ουσιαστικά μια προμήθεια… Με λίγα λόγια το παιχνίδι, έτσι όπως με την ανοχή και αρνητική συμβολή μας, συνδιαμορφώθηκε, δεν εξαρτάται κύρια από μας, πόσο μάλλον τώρα στη συγκυρία της χρηματοπιστωτικής κρίσης.
Το ακόμα χειρότερο απ’ όλα βέβαια είναι ότι ο τόπος δεν μπορεί να κάνει χωρίς (έστω κι αυτόν τον τύπο του τουρισμού, αφού αφέθηκε ανήμπορος από τον παραγκωνισμό και την εξαφάνιση παραγωγικών δραστηριοτήτων, από την απώλεια στη συνοχή του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος, από την έλλειψη εμπλουτισμού καινοτόμων προσπαθειών, την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πόρων του. Το βλέπουμε πόσο σπάνια προσελκύει φοιτώντες (που περνούν ένα μέρος της ζωής τους εδώ) να παρατείνουν την παραμονή και επαγγελματική δραστηριοποίηση στον τόπο, με κοινωνικό κεφάλαιο κατακερματισμένο και γερασμένο, με τους πιο φιλόδοξους από τους νέους μας να ρίχνουν μαύρη πέτρα πίσω τους, χωρίς σχέδιο, ρυθμίσεις, με βάρκα δηλαδή την (ποια;) ελπίδα!
Όσοι έχουν συνειδητοποιήσει σε ποιο σταυροδρόμι βρισκόμαστε, είμαστε υποχρεωμένοι πλέον να δράσουμε ψύχραιμα (οι κορώνες και οι κραυγές, ακόμα κι αν είναι καλοπροαίρετες δεν αλλάζουν το θολό τοπίο), αλλά και γρήγορα. Μια δράση συντονισμένη σε πολλά μέτωπα, που στοιχειοθετεί τις παραμέτρους, οριοθετεί προτεραιότητες, βάζει στόχους, επαναμετρά τα αποτελέσματα, θέτει απτά χρονοδιαγράμματα. Ακριβώς ότι δεν έγινε όλη τη μεταπολεμική περίοδο.
Κι αν κρίνουμε από τα αποτελέσματα των πολιτικών που ασκήθηκαν σε τοπικό και νομαρχιακό επίπεδο, την αδράνεια και αβουλία των πρακτικών διοίκησης, την έλλειψη αυτοκριτικής, την περίφημη αναρμοδιότητα στις εξόφθαλμες περιπτώσεις, που έχει αναχθεί σε δόγμα άσκησης πολιτικής, στον εύκολο καταλογισμό ευθυνών σε τρίτους (για όλα «φταίει ο …Χατζηπετρής»), η Τοπική Αυτοδιοίκηση με τη σημερινή της μορφή και σύνθεση δεν μπορεί να αναλάβει το βάρος για τον καθορισμό και υλοποίηση ενός έτσι κι αλλιώς πολυεπίπεδου σχεδίου, που θα έχει γνώμονα την ανάκτηση ξεχασμένων και απαξιωμένων σήμερα δυνατοτήτων, τον εμπλουτισμό τους με σειρά καινοτόμων ενεργειών, την προστασία και διαχείριση κρίσιμων πόρων (νερό, μονοπάτια, περιοχές Natura, πρωτοβουλίες για ενδυνάμωση δραστηριοτήτων σε κάποια τουλάχιστον ημιορεινά χωριά, αντιμετώπιση πιέσεων σε βάρος του αγροτικού και φυσικού περιβάλλοντος, καταγραφή και ανάδειξη βυζαντινών, μεταβυζαντινών και νεότερων μνημείων, σχεδιασμό εσωτερικών συγκοινωνιών, ουσιαστική ενθάρρυνση πολιτιστικής παραγωγής, την αξιοποίηση ανανεώσιμων πόρων, μεταξύ και άλλων ενεργειών που θα συμβάλλουν στην άμβλυνση αιτιών που δημιουργούν βιοποριστικά προβλήματα, αλλά και στη δημιουργία τοπίου που δεν θα μεταθέτει τα προβλήματα στην επόμενη γενιά, που ήδη από τις πρακτικές μας έχασε κρίσιμους πόρους, μπαίνει στην αγορά εργασίας με δυσμενέστερους από μας όρους, σε υποβαθμισμένες συνθήκες ως προς την ποιότητα ζωής και κυρίως, με ψαλιδισμένα φτερά. Με άλλα λόγια, να δημιουργήσουμε συνθήκες και κλίμα αειφορίας, που φυσικά θα έχουν άμεσες και ευεργετικές επιπτώσεις και στην ποιότητα και στα πραγματικά και οικονομικά θετικά στοιχεία που μπορεί να φέρει ο τουρισμός στο νησί.
Είμαι από κείνους, οι οποίοι όλο και πληθαίνουν, που υποστηρίζουν ότι οι εκλογές για την Τοπική Αυτοδιοίκηση το 2010, χρειάζεται να σηματοδοτήσουν το τέλος ενός ολόκληρου πολιτικού προσωπικού, που από χρόνια έχει δώσει το στίγμα του και ουσιαστικά έχει κλείσει τον κύκλο του, αφήνοντας πίσω διάτρητες τρύπες στον κορμό του δέντρου (ζωής του νησιού) που (δεν καταφέραμε παρά να) πληγώναμε. Θεωρώ όμως πως είναι πολυτέλεια που δεν μας επιτρέπεται από τη συγκυρία και τα συσσωρεμένα προβλήματα, να περιμένουμε ως τότε. Η Σάμος έχει τους ανθρώπους (και τις κοινωνικές δυνάμεις), που ανοιγόμενοι στο ευρύτατο κοινωνικό σύνολο να πάρουν όλες τις πρωτοβουλίες εκείνες, που θα εμπνεύσουν όραμα και θα εμφυτεύσουν πρακτικές και δυναμικές εξόδου από τον αδιέξοδο δρόμο και εργαλεία και σχέδιο για το Αύριο.
Η κατάσταση υπό (δύσκολους) όρους είναι ακόμα αναστρέψιμη.
Η οικολογική αντίληψη για τον τουρισμό βασίζεται στο κριτήριο ότι πριν λάβουμε οποιαδήποτε απόφαση σταθμίζεται το κατά πόσον η επιχειρούμενη δράση επιβαρύνει το περιβάλλον και την οικολογική ισορροπία.
Θα λέγαμε ότι το βασικό φίλτρο που καθορίζει και διακρίνει την οικολογική πολιτική (η πολιτική ως λήψη αποφάσεων ) είναι το περιβαλλοντικό κόστος . Αν μία απόφαση το αυξάνει απορρίπτεται αν είναι ουδέτερη η το μειώνει προχωράει.
Προσπαθώντας να προσεγγίσουμε έναν οικο-λογικότερο τουρισμό στην περιοχή μας και στην χώρα μας ο πρώτος σταθμός μας είναι ο αγροτουρισμός.
Ο αγροτουρισμός είναι ένα ιδιόμορφο και εναλλακτικό τουριστικό προϊόν όπου έχουμε την συνάντηση του τουρισμού με τον τρόπο ζωής και τις δραστηριότητες της αγροτικής υπαίθρου, με κυριότερη την αγροτική παραγωγή. Ο επισκέπτης Έλληνας η αλλοδαπός διαμένει κοντά η μέσα στους χώρους των αγροτικών δραστηριοτήτων. Βιώνει ,συμμετέχοντας η όχι, στην διαδικασία της αγροτικής παραγωγής. Μέσα από κατάλληλα φτιαγμένα ημερήσια προγράμματα μαθαίνει ο ίδιος και τα παιδιά του για την γεωργία και την κτηνοτροφία, τον τρόπο παρασκευής των τροφίμων, τα τοπικά αρωματικά φυτά, την παραδοσιακή μαγειρική, την οργανοληπτική δοκιμασία κρασιών. Συμμετέχει στην ζωή του χωριού, γνωρίζεται με τους κατοίκους και ανταποδίδει στην τοπική κοινωνία έστω και συμβολικά, γνωρίζει τα τοπικά ήθη και έθιμα , την ελληνική γλώσσα ο αλλοδαπός, παραδοσιακούς χορούς και μουσική, την χειροτεχνία. Ασχολείται με την πεζοπορία, την ιππασία, την ορειβασία, το ποδήλατο βουνού.
Παρά το γεγονός ότι στα 3 κοινοτικά πλαίσια στήριξης(ΚΠΣ) που ήδη πέρασαν, υπήρχαν προγράμματα επιχορήγησης για την δημιουργία αγροτουριστικών καταλυμάτων, εντούτοις ο κανόνας είναι –πλην λίγων εξαιρέσεων- ότι στα νησιά μας αγροτουριστικό προϊόν δεν προέκυψε παρά μόνο δωμάτια συμβατικού τουρισμού χαμηλής μάλιστα ποιότητας υπηρεσιών και συχνά με μικρή πληρότητα και περιορισμένη περίοδο λειτουργίας.
Μία διαπιστωμένη μεγάλη αδυναμία των ΚΠΣ είναι ότι δεν βοήθησαν ουσιαστικά στην λειτουργία των καταλυμάτων αυτών ως αγροτουριστικών μονάδων. Έλλειπαν μέτρα και δράσεις που θα μεριμνούσαν για την επιχορηγούμενη δημιουργία ενδιάμεσων τοπικών επιχειρηματικών φορέων –ένα είδος Γραφείων εναλλακτικού τουρισμού ανά νομό, περιοχή η νησί- που με το κατάλληλο marketing θα εξασφάλιζαν επισκέπτες και θα οργάνωναν προγράμματα εκδηλώσεων. Οι ιδιοκτήτες των μονάδων αυτών αφέθηκαν στην τύχη τους με δεδομένη μάλιστα την αδυναμία των μικρών αυτών επιχειρήσεων να τα οργανώσουν μόνες τους. Δημιουργήθηκε έτσι ένα χάσμα ανάμεσα στον ιδιοκτήτη του αγροτουριστικού καταλύματος και τον ενδιαφερόμενο επισκέπτη είτε Έλληνα είτε αλλοδαπό.
Τα ΚΠΣ δεν δημιούργησαν μηχανισμούς που θα έθεταν προδιαγραφές πιστοποίησης ποιότητας και ελέγχου αν τα αμέσως επόμενα χρόνια πραγματικά ασκείται αγροτουριστική δραστηριότητα η συμβατικός τουρισμός ενοικιαζόμενων δωματίων.
Δημιουργήθηκε πλεόνασμα προσφοράς κλινών συμβατικού τουρισμού που με δεδομένη την περιορισμένη ζήτηση μείωσε την ανταγωνιστικότητα του τουριστικού προϊόντος γενικά και το αναμενόμενο εισόδημα.
Ξενοδοχεία η δωμάτια στις παραλίες, έστω και σε αγροτικές περιοχές η χωρία όπου όμως οι τουρίστες πηγαίνουν απλώς για τα καλοκαιρινά τους μπάνια και την νυχτερινή τους διασκέδαση δεν είναι αγροτουρισμός αλλά μεταφορά του πιεστικού και καταναλωτικού πρότυπου ζωής των πόλεων στην ύπαιθρο.
Ο αγροτουρισμός είναι ένας ήπιος τρόπος ανάπτυξης με προτεραιότητα στην διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος και της τοπικής παράδοσης και όχι μία επεμβατική ανάπτυξη με κατασκευές που τραυματίζουν το φυσικό περιβάλλον και είναι ξένες με την τοπική αρχιτεκτονική.
Ο αγροτουρισμός είναι ένας επιτυχημένος τρόπος να κρατηθούν οι κάτοικοι των αγροτικών περιοχών στον τόπο τους και όχι μία ευκαιριακή απασχόληση ημεδαπών και αλλοδαπών για χαμηλό κόστος. Αποβλέπει στην απασχόληση των μελών της οικογένειας ,κοντινών συγγενών και γειτόνων.
Ο αγροτουρισμός προϋποθέτει την διατήρηση και ποιοτική αναβάθμιση της αγροτικής παραγωγής και όχι στην αγορά των φθηνότερων δυνατόν αγροτικών προϊόντων από το ελεύθερο εμπόριο.
Ο αγροτουρισμός είναι μία διαρκής και υγιής πηγή παραγωγής εισοδημάτων για τους κατοίκους της υπαίθρου τα οποία παραμένουν και διαχέονται στην τοπική κοινωνία και όχι μία ευκαιριακή και τυχοδιωκτική πηγή εισοδημάτων(η αρπαχτή κατά το κοινώς λεγόμενο) πού διαφεύγουν εκτός τοπικής κοινωνίας.
Αγροτουρισμό έχουμε όταν πρωταγωνιστές είναι οι αγρότες και οι μόνιμοι κάτοικοι του χωρίου και της υπαίθρου και όχι όταν η εκμετάλλευση του πλούτου μιας περιοχής γίνεται από άτομα πού δεν ανήκουν στην τοπική κοινωνία γενικά και ιδιαίτερα από επιχειρηματίες και tour operators.
Ο αγροτουρισμός είναι ένα κίνητρο διατήρησης των τοπικών εθίμων, της λαογραφίας των παραδοσιακών τεχνών και όχι η εισαγωγή ξένων εθίμων ,τεχνών και πολιτιστικών παραδόσεων κάθε είδους.
Ο αγροτουρισμός είναι ένα κανάλι γνωριμίας και διάθεσης των τοπικών αγροτικών, βιοτεχνικών και χειροτεχνικών προϊόντων όσο διαρκεί η παραμονή των επισκεπτών αλλά και όταν επιστρέψουν στην μόνιμη κατοικία τους και όχι η εισαγωγή και χρησιμοποίηση ξένων προϊόντων σε ανταγωνισμό μάλιστα με τα προϊόντα της ευρύτερης τοπικής παραγωγής.
Αγροτουρισμός είναι η ανάδειξη της διαφορετικότητας και της μοναδικότητας του κάθε τόπου και τοπικής παράδοσης .Όχι η ισοπέδωση όλων των περιοχών μέσα από τυποποιημένα προϊόντα και υπηρεσίες . Είναι η τοπική κουζίνα και όχι το fast food.
Ο αγροτουρισμός είναι η σε βάθος επαφή και γνωριμία του επισκέπτη με τους ανθρώπους και όχι οι επιφανειακές και τυπολατρικές σχέσεις με τον τουρίστα- πελάτη .Τα πρότυπα συμπεριφοράς του υπαλληλικού προσωπικού των ξενοδοχειακών μονάδων δεν ταιριάζουν στο πνεύμα του αγροτουρισμού.
Ο αγροτουρισμός αποτελεί καταφύγιο ουσιαστικής αναψυχής και ξεκούρασης για τους κατοίκους των πόλεων. Πεδίο ζωτικής εμψύχωσης και αποφόρτισης από τον ασφυχτικά δομημένο αστικό χώρο τόσο για τους ενήλικους όσο και για τα παιδιά τους.
Θεμελιώδης προϋπόθεση για την αναβάθμιση του αγροτουριστικού προϊόντος είναι η σύνδεσή του με την βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία. Ο επισκέπτης απαιτεί να ζήσει σε ένα καθαρό περιβάλλον και να διατραφεί με υψηλής ποιότητας τρόφιμα απαλλαγμένα από χημικά υπολείμματα. Ακόμη ζητάει να μάθει ο ίδιος και τα παιδία του τις παραδοσιακές και φυσικές μεθόδους καλλιέργειας φυτών και εκτροφής ζώων.
Το καλύτερο είναι το κάθε αγροτουριστικό κατάλυμα να έχει την δική του ολοκληρωμένη αγροτική φάρμα που συνδυάζει την γεωργία με μικρή κτηνοτροφία και όπου υπάρχει πλήρης ανακύκλωση των παραγόμενων προϊόντων και υποπροϊόντων με την μεγαλύτερη δυνατή εσωτερική αυτονομία και περισσότερη δυνατή ποικιλία παραγόμενων προϊόντων αυτούσιων και μεταποιημένων. Αν αυτό δεν είναι δυνατόν θα μπορούσε στην πολύ κοντινή περιοχή λειτουργίας αγροτουριστικών καταλυμάτων να δημιουργηθεί ένα τουλάχιστον ολοκληρωμένο επισκέψιμο εκπαιδευτικό αγρόκτημα βιολογικών καλλιεργειών και βιολογικής εκτροφής ζώων και να προμηθεύει τα καταλύματα με προϊόντα τα οποία θα βοηθούν στη συνέχεια το αγρόκτημα.
Ουσιαστική προϋπόθεση για την επιτυχία του αγροτουρισμού είναι η λειτουργία καταλυμάτων σε αγροκτήματα , χωριά και εν γένει χώρους που υπάρχει και είναι εγγυημένη η δραστηριότητα υπαίθρου. Σε καμία περίπτωση να μην επιτρέπεται η τουλάχιστον επιδοτείται σε μικρά παραλιακά οικόπεδα η μέσα σε αστικές η ημιαστικές περιοχές. Ουσιαστική βοήθεια εδώ θα δώσει ο περιορισμός του αρχιτεκτονικού χαρακτήρα των κτιρίων σε πιο παραδοσιακές μορφές και η κατά το δυνατόν απαγόρευση οικοδόμησης ογκωδών και απρόσωπων κατασκευών.
Πολύ σημαντική στην προαγωγή της περιβαλλοντικής ευαισθησίας και της οικολογικής συνείδησης είναι η χρήση ήπιων μορφών ενέργειας από τα αγροτουριστικά καταλύματα και μονάδες . Κυρίως της ηλιακής ενέργειας και συμπληρωματικά της βιομάζας (ξύλο/ pellet) για την θέρμανση νερού και χώρων όσο και η χρήση φωτοβολταϊκών συστημάτων στην αναπλήρωση και επιστροφή στον παραγωγό (ΔΕΗ) της χρησιμοποιούμενης ηλεκτρικής ενέργειας που είναι σε μεγάλο ποσοστό παραγόμενη από πηγές που επιβαρύνουν τον πλανήτη με αέρια του θερμοκηπίου . Με δεδομένη την σημερινή τιμολογιακή πολιτική αυτό δημιουργεί οικονομικό όφελος στις αγροτουριστικές μονάδες εφόσον η επένδυση εγκατάστασης επιδοτηθεί.
Ο αγροτουρισμός μπορεί να γίνει ένα νέο πεδίο δημιουργίας μεσαίων εισοδημάτων στον αγροτικό χώρο συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην υγιή κοινωνική ανάπτυξη. Να ενεργοποιήσει την κοινωνική κινητικότητα φτωχότερων αγροτικών στρωμάτων προς τα πάνω. Να γίνει πολλαπλασιαστής εισοδήματος στην ύπαιθρο εφόσον στοχεύσουμε στην λειτουργία του ως μηχανής παραγωγής εισοδημάτων που θα διαχέονται στον υπόλοιπο πληθυσμό. Εξασφαλίζοντας υψηλές πληρότητες, μεγάλη τουριστική περίοδο η και λειτουργία όλο τον χρόνο, ολοκληρωμένη παραγωγή προϊόντων τοπικά για την όσο το δυνατόν μικρότερη διαφυγή εισοδήματος.
Ουσιαστική μπορεί να είναι η βοήθεια και η συμβολή των τοπικών αναπτυξιακών φορέων των ΟΤΑ και της Νομαρχιακής Αυτοδιοίκησης στην προσπάθεια να συμμετέχουν ατομικά κάτοικοι της αγροτικής υπαίθρου που δεν έχουν συμμετάσχει ξανά σε επιχορηγούμενα προγράμματα για την δημιουργία καταλυμάτων η άλλων αγροτουριστικών μονάδων η με συλλογική μορφή (πχ. Συνεταιρισμοί γυναικών ) για όσους δεν υπάρχει η δυνατότητα να συμμετέχουν ατομικά.
Είναι γεγονός ότι το όριο των 10 κλινών ανά κατάλυμα απαιτεί μια επένδυση 200,000-400,000 ευρώ ,ποσό πολύ μεγάλο για μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις.
Μία μορφή αγροτουρισμού χωριού όπου μέσω ενός συνεταιρισμού θα μπορούσαν να συμμετάσχουν οικογένειες και με ένα δίκλινο η τρίκλινο κατάλυμα σε πρόγραμμα συν-διαχείρισης με τα υπόλοιπα του χωριού από την ομάδα των συμμετεχόντων δίνει δικαίωμα και σε φτωχότερες οικογένειες ενώ ταυτόχρονα προστατεύει την αγροτική τους φυσιογνωμία.
Είναι απαράδεκτο στα επιχορηγούμενα προγράμματα των ΚΠΣ για τον αγροτουρισμού να εμφανίζονται κάθε φορά που γίνεται μία προκήρυξη επιχειρηματικοί φορείς και ξένα με την τοπική κοινωνία άτομα που σε σημαντικό ποσοστό επιδιώκουν να χρησιμοποιήσουν τις επιχορηγήσεις για άλλους σκοπούς.
Ένα σημαντικό μέρος των επιχορηγήσεων του ΕΣΠΑ είναι απαραίτητο να αποβλέπει στην μετατροπή όσων τουριστικών καταλυμάτων μπορούν να μετατραπούν από συμβατικά σε πιστοποιημένα αγροτουριστικά , βελτιώνοντας έτσι τις γενικές συνθήκες ανταγωνισμού του ελληνικού τουρισμού .
Ο τρόπος που εξετάζουμε το θέμα δείχνει την ανάγκη να δούμε την συνολική του οργάνωση σε επίπεδο τοπικής κοινωνίας και όχι μόνο παραγωγικής μονάδας και αυτό σημαίνει ότι εκείνοι που αποτελούν την θεσμική ηγεσία των τοπικών κοινωνιών έχουν υποχρέωση να βοηθήσουν.
Θεωρείται από πολλούς ότι η μεγαλύτερη αδυναμία των σχετικών μέτρων των ΚΠΣ είναι η αποπνικτική γραφειοκρατία όπου η λατρεία των εικονικών τιμολογίων και των πλαστών μελετών βιωσιμότητας καταστρέφει την ουσία της δημιουργούμενης επένδυσης. Όμως η απροθυμία τους να ασχοληθούν ουσιαστικά με την ποιότητα των επιχορηγούμενων ατόμων-φορέων είναι μία ακόμη μεγαλύτερη αδυναμία τους. Ευρύτερο σχέδιο για την περιοχή και προγραμματικός στόχος με περιβαλλοντική οπτική δεν υπάρχει.
Δεν παρέχεται εκπαίδευση στους επιχορηγούμενους ούτε συμβουλευτικές υπηρεσίες .
Βασική προϋπόθεση στην επιτυχία και ποιότητα του αγροτουριστικού προϊόντος είναι η καταλληλότητα των ανθρώπων που είναι ιδιοκτήτες η διαχειρίζονται τα σχετικά καταλύματα και τις εν γένει αγροτουριστικές δραστηριότητες. Η καλή από μέρους τους γνώση και η αβίαστη διάθεση να ασχοληθούν με τους επισκέπτες τους . Να ζήσουν μαζί τους , να γνωριστούν καλά, να τους γεμίσουν με καινούργιες εμπειρίες.
Πίσω από κάθε επιτυχημένη αγροτουριστική μονάδα υπάρχουν ένας η περισσότεροι πρόθυμοι άνθρωποι που προσφέρουν τον ίδιο τον εαυτό τους , την θετική διάσταση της προσωπικότητας τους . Αυτό σημαίνει ότι η σημαντικότερη προσπάθεια είναι να επενδύσουμε στον ανθρώπινο παράγοντα που είναι ο πραγματικός παραγωγός του αγροτουριστικου προϊόντος.
Ο αγροτουρισμός μπορεί να καλύψει ένα τουλάχιστον μέρος από το εισόδημα του απρόσωπου και παγκοσμιοποιημένου προϊόντος συμβατικού τουρισμού όπου η Ελλάδα έχει έλλειμμα ανταγωνισμού με τους νέους τουριστικούς προορισμούς από τρίτες χώρες, συμβάλλοντας με αυτό τον τρόπο στην τοπική οικονομική ανακούφιση.
Τα ορεινά χωριά των νησιών μας μαζί με ορισμένες μη τουριστικά ανεπτυγμένες παραλιακές ζώνες , με το μοναδικό φυσικό περιβάλλον και ένα θετικό ανθρώπινο κεφάλαιο που ακόμη διαθέτουν, προσφέρουν πολύ καλές δυνατότητες και προοπτικές για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού.
______________________________________________________________
Αντώνης Πετρόπουλος:
Προτάσεις για έναν Οικολογικό Ελληνικό Τουρισμό
Εισαγωγή:
Ευχαριστώ τους Οικολόγους Πράσινους Σάμου, Ικαρίας & Φούρνων, για την πρόσκληση και φιλοξενία στην πατρίδα του Πυθαγόρα και του Επίκουρου, κορυφαίων φιλοσόφων, και προπατόρων της Οικολογικής σκέψης.
Ο Τουρισμός, πέρα από σημαντικότατο οικονομικό μέγεθος (18% του ΑΕΠ, 800,000 εργαζόμενοι, 15 εκατομμύρια ξένοι επισκέπτες) που του έχει προσδώσει και το ακατάλληλο κλισέ «βαριά βιομηχανία της χώρας μας» αποτελεί πολυσύνθετο κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο που επηρεάζει και επηρεάζεται άμεσα από την Κλιματική Αλλαγή – αυτό ήταν και το αντικείμενο του φετινού εορτασμού της παγκόσμιας ημέρας τουρισμού (σε όλο τον κόσμο – εκτός από την Ελλάδα, όπου οι αφίσες του Υπουργείου περήφανα δηλώνανε «Μεγαλώνουμε, Συνεχίζουμε» – ακάθεκτοι και απληροφόρητοι). Ο Τουρισμός σχετίζεται με τον ελεύθερο χρόνο, τον ελεύθερο χώρο και τη διαχείριση και διατήρησή τους, την διαπολιτισμική αλληλοκατανόηση και την ειρήνη, και με βασικά ανθρώπινα δικαιώματα όπως το δικαίωμα της μετακίνησης εντός και εκτός μιας χώρας, δικαίωμα που ακόμα στερείται μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων. Σε σύνολο 6.7 δις, γύρω μόνο στα 300 εκατομμύρια (4.5%) είναι οι διεθνείς τουρίστες. Αυτό το 4.5% όμως ήδη επιφέρει πολιτιστική και περιβαλλοντική υποβάθμιση στους τουριστικούς προορισμούς και συχνά βασίζεται, σε σχέσεις εκμετάλλευσης.
Όσον αφορά στην Ελλάδα επίκαιρο, παραμένει το κείμενο για τον Τουρισμό από την Ιδρυτική Διακήρυξη των ΟΠ πριν από 6 χρόνια( http://www.ecogreens.gr/Theseis/IdrutikhDiakhru3h.pdf )
Το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής περιφέρειας εγκαταλείπεται και καταρρέει,
περιθωριοποιείται ή παραδίνεται στον μαζικό τουρισμό, χωρίς να ενισχύει σημαντικές
πρωτοβουλίες για ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης, που εμφανίζονται από τα κάτω.
Δάση και βιότοποι συρρικνώνονται, πολύτιμοι φυσικοί πόροι της γεωργίας, της αλιείας και
του τουρισμού λεηλατούνται και εξανεμίζονται. Η χώρα εκχωρείται στους κοντόφθαλμους
διαχειριστές της εξουσίας, στους εντολοδόχους των οικονομικών συμφερόντων και στις ορέξεις
των εργολάβων.
Τι έχει αλλάξει σήμερα; Απλά στα προβλήματα από τον μαζικό τουρισμό έχει προστεθεί και η απειλή από το real estate. Αντί να διδαχθούμε από τα λάθη άλλων μεσογειακών χωρών που τώρα γκρεμίζουν για να απελευθερώσουν τις αποπνικτικά τσιμεντοποιημένες ακτές τους, ετοιμαζόμαστε να προσθέσουμε 1 εκατομμύριο παραθεριστικές κατοικίες και χιλιάδες στρέμματα υδροβόρου γκολφ στις λιγοστές φυσικές περιοχές που απέμειναν.
Μαζί με την αδιαφορία των υπευθύνων πρυτανεύει και η άγνοια, και οι εμμονές, όπως η περίφημη επιμήκυνση της τουριστικής περιόδου:
Όμως η αλήθεια είναι ότι:
- Ο Τουρισμός ΔΕΝ μπορεί και ΔΕΝ πρέπει να μεγαλώσει άλλο ή επιμηκυνθεί χωρίς πρώτα να αλλάξει, ούτε και πρέπει να επεκταθεί χρονικά και χωρικά παντού, ούτε να αποτελεί μονοκαλλιέργεια.
- ΔΕΝ ενισχύουν ουσιαστικά και παραγωγικά την οικονομία περισσότερα ξενοδοχεία, βίλλες και γκολφ, ενώ θα βλάψουν το περιβάλλον και την κοινωνία.
- Ο Εναλλακτικός Τουρισμός ΔΕΝ είναι κάτι που θα πρέπει να προστεθεί στον Μαζικό αλλά να τον υποκαταστήσει
- Οικοτουρισμός ΔΕΝ είναι γενικά και αόριστα ο φυσιολατρικός τουρισμός, αλλά ο τουρισμός που πληροί οικολογικά κριτήρια – ελαχιστοποιεί το περιβαλλοντικό αποτύπωμα, χρηματοδοτεί την προστασία του περιβάλλοντος, μειώνει την φτώχια και την ανισότητα, σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και προάγει τη γνώση και την αλληλοκατανόηση.
- Αγροτουρισμός ΔΕΝ είναι το να μείνεις σαν πασάς σε ένα σαλέ και να καταβροχθίζεις ντόπιες αλλά να συνομιλήσεις ειλικρινά με τον κόσμο της υπαίθρου και να τον βοηθήσεις σε παραδοσιακές αγροτικές εργασίες.
- Ο Μαζικός τουρισμός εξορισμού δεν μπορεί να γίνει ποιοτικός και εξατομικευμένος, ούτε και να πάψει ως δια μαγείας να υφίσταται, αλλά ΜΠΟΡΕΙ και ΠΡΕΠΕΙ να γίνει τουλάχιστον πιο πράσινος.
Μια σύντομη αναδρομή:
Ο Τουρισμός στην Ελλάδα χάνεται στα βάθη των αιώνων, ήδη απαντάται ως αθλητικός, ιαματικός θρησκευτικός στις 4 μεγάλες αρχαίες γιορτές, Ολύμπια, Πύθεια, Νέμεια, Δέλφεια, ως πολιτιστικός την εποχή των περιηγητών, κατασκόπων και λόρδων, που από την πολύ αγάπη παίρνανε και κανένα μάρμαρο για σουβενίρ, αλλά μετά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο, με την εμφάνιση των φτηνών πτήσεων και των φτηνών πακέτων, και την καθιέρωση της άδειας μετ’ αποδοχών στην Δυτική Ευρώπη συντελείται μια κοσμογονία-πραγματικό μπουμ, το οποίο συμπίπτει και με τα απλόχερα θαλασσοδάνεια της χούντας για κατασκευή ξενοδοχείων από άσχετους που έτυχαν να είχαν παραθαλάσσια οικόπεδα και άλλους πιο επιτηδείους που τα αγόρασαν. Την προ-ευρώ εποχή, με τη δραχμή να υποτιμάται διαρκώς, και τις ‘ανθελληνικές’ ταξιδιωτικές οδηγίες ο συναλλαγματοφόρος τουρισμός αποτελεί την ευαίσθητη κότα με τα χρυσά αυγά που δεν έπρεπε να της χαλάμε χατίρι. Το όλο σύστημα αποτελούσε ένα ακόμα ελληνικό γιουρούσι, αρπαχτή, χωρίς μέθοδο, πρόγραμμα, χωροταξία, εκπαίδευση. Λαμπρές εξαιρέσεις οργάνωσης τα Ξενία (που τώρα γκρεμίζονται από μόνα τους ή με λίγο σπρώξιμο) και το Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου (όπου το γιουχάισμα τείνει να γίνει θεσμός). Πάνω σε αυτή τη σαθρή βάση ήρθαν μετά το 1980 να προστεθούν τα ευρωπαϊκά πακέτα επιδοτήσεων, τα οποία σε μερικές περιπτώσεις συμμάζεψαν λίγο τα πράγματα, σε αρκετές όμως αναπαρήγαν την διαφθορά. Τα τελευταία 20 χρόνια ο αριθμός των επισκεπτών έχει διπλασιασθεί, και η τιμή της γης έχει εκτοξευθεί. Το αποτέλεσμα σήμερα είναι ένα τουριστικό οικοδόμημα με την αρμονία της περίφημης Αγ. Φωτεινής Μαντίνειας.
Βασικά μεγέθη – κύρια χαρακτηριστικά:
Κύρια στοιχεία του ελλ. Τουριστικού μοντέλου αποτελούν: η μακρά ιστορία του, τα διεθνή του μεγέθη, η εθνική του σημασία (εισόδημα, απασχόληση, περιφερειακή ανάπτυξη), η εξάρτηση από λίγες χώρες προέλευση, και τα φτηνά αεροπορικά πακέτα, ο μικρός οικογενειακός χαρακτήρας των περισσοτέρων επιχειρήσεων, η άτυπη απασχόληση, το μεγάλο βάρος που σηκώνουν οι γυναίκες και τα ανήλικα μέλη της οικογενείας, και η απουσία σοβαρής επαγγελματικής κατάρτιση με την τουριστική εκπαίδευση μονίμως στα σπάργανα (μόλις το καλοκαίρι δημιουργήθηκε το πρώτο πανεπιστημιακό τμήμα τουρισμού στο Παν. Αιγαίου).
Ο Ελληνικός τουρισμός είναι περίπου 15ος με βάση τις αφίξεις, με 15 εκατομμύρια τουρίστες από τους οποίους οι μισοί περίπου είναι από το Ηνωμένο Βασίλειο την Γερμανία και την Ιταλία. Δεχόμαστε 1.5 φορά περίπου περισσότερους τουρίστες από τον πληθυσμό μας, όταν η Τουρκία δέχεται μόλις 40% του πληθυσμού της. Το χειρότερο είναι ότι 40% των τουριστών (6.2 εκατομ.) επισκέπτεται μόλις 5 νησιά – την Κρήτη, Ρόδο, Κω, και Ζάκυνθο, σχεδόν όλοι με πτήσεις τσάρτερ. Το 2007 την Σάμο επισκέφθηκαν 133,000 τουρίστες με πτήσεις τσάρτερ, δωδέκατη, αλλά πάνω από τη Σκιάθο και τη Μύκονο!.
Τα 14 δισεκατομμύρια Ευρώ που έλαβε απευθείας η Ελλάδα από τον Τουρισμό σε μία χρονιά, το 2006 (3.8%) των παγκοσμίων εισπράξεων από τον τουρισμό, 13η) υπερκαλύπτει (ευτυχώς) το κόστος των Ολυμπιακών. Ο Τουρισμός προσφέρει 7% απευθείας στο ΑΕΠ και άλλα 11% εμμέσως, σύνολο 18% σε σύγκριση με την Γεωργία η οποία προσφέρει 8%.
255,000 είναι οι άμεσα απασχολούμενοι και άλλοι 600,000 απασχολούνται έμμεσα, σύνολο 18% του εργατικού δυναμικού (10% στη Γεωργία). Από τους 20 εκατομ. Ευρωπαίους που απασχολούνται στον Τουρισμό οι 800,000 ζουν στην Ελλάδα.
Βασικό χαρακτηριστικό και η φοροδιαφυγή, με 150,000 αδήλωτες κλίνες (20% του συνόλου), και εισφοροδιαφυγή που φτάνει το 60% σύμφωνα με καταγγελίες συνδικαλιστικών οργάνων.
Παρά την πρόσφατη μανία με τις μεγάλες μονάδες, η τυπική ελληνική τουριστική μονάδα είναι μικρή και οικογενειακή, με όλη την οικογένεια να δουλεύει σκληρά για 4 μήνες, υποβοηθούμενη συχνά από ανασφάλιστους μετανάστες από τα Βαλκάνια. Πάνω από τα μισά ξενοδοχεία και ενοικιαζόμενα έχουν λιγότερα από 15 δωμάτια, ενώ 65% των ξενοδοχείων και 38% των ενοικιαζόμενων δωματίων είναι ενός ή δύο αστέρων. Συνολικά υπήρχαν 700,000 κλίνες το 2007, αύξηση 25% τα τελευταία 10 χρόνια.
Το μέσο μέγεθος των ξενοδοχείων (31 κλίνες) είναι πολύ μικρότερο από την Τουρκία (200), Ισπανία (90) και Ιταλία (47). Αυτό αποτελεί όμως θετικό χαρακτηριστικό και όχι αρνητικό όπως παρουσιάζεται από τους οπαδούς του γιγαντισμού, χάρη στους οποίους 47,000 νέες κλίνες πολυτελείας, επιδοτούμενης πολυτελείας, θα μπουν στην αγορά σύντομα. Αντί να παρέχονται κίνητρα η υπάρχουσα υποδομή να γίνει πιο πράσινη, η κυβέρνηση επιδοτεί την χλιδή και την σπατάλη.
Η εποχικότητα: Εξαιτίας κυρίως των κρύων χειμώνων και του αυξανόμενου ανταγωνισμού από υπερπόντιους προορισμούς, υπάρχει πολύ μεγάλη εποχικότητα, με μόλις το ένα τρίτο των ξενοδοχείων να μένουν ανοικτά όλο το χρόνο, και 65% των τουριστών να έρχονται σε 3 μόνο μήνες, από μέσα Ιουνίου σε μέσα Σεπτεμβρίου. Η εποχικότητα οδηγεί με τη σειρά της σε έναν άτυπο, μη-μόνιμο χαρακτήρα για τον τομέα, με τους περισσότερους εργαζόμενους να απολύονται στο τέλος Σεπτεμβρίου, και να προσλαμβάνονται τον επόμενο Μάιο, και οι υποδομές – πχ μεταφορές – να είναι πρόχειρες και αποσπασματικές. Στα θετικά της εποχικότητας πάντως είναι ότι επιτρέπει στο τοπικό περιβάλλον και σε κάποιες μικρές κοινωνίες να ηρεμήσουν και να ασχοληθούν με παραδοσιακότερες αγροτικές εργασίες το χειμώνα. Ο εσωτερικός τουρισμός δεν αμβλύνει την εποχικότητα, αλλά την ενισχύει στους χειμερινούς προορισμούς οι οποίοι το καλοκαίρι υπολειτουργούν. Αντίθετα τα προγράμματα κοινωνικού τουρισμού είναι σχεδιασμένα έτσι ώστε να επιμηκύνουν κάπως την τουριστική σαιζόν (Μάιος, Οκτώβριος). Λιγότερη εποχικότητα έχουν ελάχιστες περιοχές όπως το Πήλιο και ιστορικές πόλεις που έχουν διατηρήσει την αρχιτεκτονική τους και έχουν εκμεταλλευτεί το συνεδριακό τουρισμό και τις, όχι και τόσο ποιοτικές, σχολικές 5ήμερες εκδρομές.
Τουρισμός & Περιβάλλον: Όσον αφορά στο περιβαλλοντικό αποτύπωμα του τουρισμού μας τα πράγματα είναι πολύ άσχημα. Υπάρχουν μόνο 4 ξενοδοχεία με το Ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό σήμα στην Ελλάδα. Τα κριτήρια για κλειδιά & αστέρια είναι παρωχημένα και γραφειοκρατικά, οδηγούν στις πλαστικές ατομικές συσκευασίες πρωινού, την τηλεόραση και το ενεργοβόρο κλιματιστικό σε κάθε δωμάτιο και αγνοούν επιδεικτικά την αειφορία και το γούστο. Στους περισσότερους προορισμούς (ακόμα και σε ολόκληρα νησιά) δεν υπάρχουν, σκοπίμως, δημόσιες συγκοινωνίες, μήπως και μας ξεγελάσουν οι τουρίστες και τις χρησιμοποιήσουν και δεν νοικιάσουν το χαλασμένο αυτοκίνητο ή το μοτοποδήλατο (χωρίς δίπλωμα και κράνος) και δεν έχουν την ευτυχία να αναμένουν καμιά μέρα την αποκομιδή τους στο πλησιέστερο νοσοκομείο. Ο ΗΑΤΤΑ (Σύνδεσμος Τουριστικών Πρακτόρων) μάλιστα ακύρωσε τον εορτασμό του για την Παγκόσμια Ημέρα Τουρισμού διαμαρτυρόμενος για τα….χθόνια σχέδια υποστήριξης των ΚΤΕΛ. Όσο για τα τραίνα. ανύπαρκτα, και όχι μόνο τα κανονικά αλλά και τα τουριστικά, με 2 μικρές τουριστικές γραμμές σε λειτουργία (συνήθως, και ως εκ θαύματος) – ο Οδοντωτός, και το τρενάκι του Πηλίου (το οποίο όμως δεν ξεκινάει από το Βόλο…). Για την ακτοπλοΐα δεν χρειάζεται να πούμε πολλά, μετά τα πρόσφατα και παλαιότερα σκάνδαλα, πέρα από το να επισημάνουμε ότι είναι πανάκριβα σε σχέση με τα αεροπλάνα, ακόμα και με την άνοδο των τιμών του πετρελαίου. Και ενώ οι ιδιωτικές αεροπορικές ακμάζουν, η κρατική Ολυμπιακή, με πλειάδα ταλαντούχων ημέτερων στελεχών, είναι μονίμως ετοιμοθάνατη.
Ένα σημαντικό πρόβλημα του τουρισμού μας είναι ότι υπάρχει μεγάλη τουριστική συγκέντρωση σε άνυδρες και ξερικές νησιωτικές περιοχές με αποτέλεσμα οξεία περιβαλλοντικά προβλήματα (λειψυδρία και μεταφορά νερού, λειτουργία ηλεκτροπαραγωγικών σταθμών με πετρέλαιο, χωματερές και υπερσυσσώρευση σκουπιδιών). Οι τουρίστες καταναλώνουν ως και 4 φορές περισσότερο νερό από τους κατοίκους, από 200 λίτρα την ημέρα, μέχρι 1200 λίτρα σε ξενοδοχεία λουξ, αυτά με τα σπα, τις πισίνες και τα γήπεδα γκολφ. Τα είκοσι νέα γκολφ που κατασκευάζονται, σε περιοχές με κίνδυνο ερημοποίησης όπως η Πύλος και το Κάβο Σίδερο, θα καταναλώνουν αισίως νερό για 200,000 ανθρώπους. Η ανακύκλωση του νερού είναι τόσο εξωτική για τα ξενοδοχεία μας, όσο και η χρήση περιβαλλοντικά-φιλικών απορρυπαντικών και χημικών. Επίσης υπάρχει σπατάλη μέχρι και 50% από διαρροές λόγω κακής συντήρησης του δικτύου σε τουριστικές περιοχές. Παρόλα αυτά, χωρίς τα γκολφ, ο τουρισμός υποτίθεται ότι δεν απορροφά πάνω από 2-3% της συνολικής κατανάλωσης νερού όταν η Γεωργία καταβροχθίζει το 87%. Τα δεδομένα αυτά θα αλλάξουν προς το χειρότερο όμως, αν αναπτυχθούν τα μεγάλα συγκροτήματα παραθεριστικών κατοικιών – νέες πόλεις στην ουσία.
Σε μια χώρα που 50% των δήμων μεταξύ των οποίων και τουριστικοί προορισμοί ακόμα δεν διαθέτουν βιολογικό καθαρισμό, δεν είναι αξιοσημείωτο ότι είμαστε πρώτοι σε γαλάζιες σημαίες – 430 σύνολο, ή 16% του παγκόσμιου συνόλου; Προφανώς χάρη στον Ποσειδώνα, και τη μαγική του τρίαινα.
Όσον αφορά στην ενέργεια, η συμμετοχή των ΑΠΕ στα ξενοδοχεία είναι με τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις 2%, ενώ μια πρόσφατη μελέτη βρήκε ότι μόνο 4% των ξενοδόχων είναι ενήμεροι για πρακτικές εφαρμογές των ΑΠΕ στον τουρισμό. Αντίθετα παρατηρείται το φαινόμενο τουριστικοί προορισμοί να εξεγείρονται σύσσωμοι κατά της ανάπτυξης ανεμογεννητριών.
Πολύ λίγες από τις μεγάλες τουριστικές επιχειρήσεις χρηματοδοτούν ουσιαστικά περιβαλλοντικές δράσεις και ΜΚΟ, ενώ οι περισσότεροι αγροτουριστικοί συνεταιρισμοί πελαγοδρομούν αβοήθητοι, μην μπορώντας να κάνουν το παρακάτω βήμα μετά τις μαρμελάδες.
Υπάρχουν ευτυχώς πολλές ιδιωτικές, μικρές λαμπρές προσπάθειες διάσπαρτες ανά την Ελλάδα, μακριά η μία από την άλλη, οάσεις στην έρημο της αρπαχτής. Τα τοπικά σύμφωνα ποιότητας είναι μια καλή προσπάθεια συντονισμού, αρκεί να μην αποτελέσουν απλά σύμφωνα ανόδου των τιμών γιατί το ζητούμενο είναι ένας προσιτός ποιοτικός τουρισμός. Ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης είναι καθοριστικός, και σε ελάχιστα μέρη όπως η Τήλος, η οποία απαγόρευσε το κυνήγι πριν 10 χρόνια για να δημιουργήσει ορνιθολογικό πάρκο, στέκεται στο ύψος της. Αλλού απλά αρέσκεται στο να εισπράττει το (πενιχρό πάντως) τέλος παρεπιδημούντων και να καταπατάει εκτάσεις Natura, φιλέτα στην καθομιλουμένη. Δεν φταίει βεβαίως μόνο αυτή, αλλά και η απραξία της υπεραισιόδοξης κεντρικής διοίκησης που εξήγγειλε προστατευόμενες περιοχές που καλύπτουν το 16.6% της χώρας, αλλά μόνο στα χαρτιά. Χάρτινα Πάρκα που καίγονται ή τυλίγονται όμορφα. Από τις 371 Προστατευόμενες Περιοχές του Ευρωπαϊκού Δικτύου Φύση 2000 (Natura 2000) (239 Τόποι Κοινοτικής Σημασίας, 163 Ζώνες Ειδικής Προστασίας, 31 είναι και ΤΚΣ & ΖΕΠ) μόνο 27 έχουν φορείς διαχείρισης, από τους οποίους μόνο 8 έχουν κάποια νομική ισχύ. Ακόμα και οι δύο πιο πετυχημένοι, του Εθνικού Πάρκου Ζακύνθου και Αλοννήσου, απασχολούν συχνά τις εφημερίδες με διάφορα έκτροπα. Και ενώ 22% της πανίδας και 4% της χλωρίδας είναι επισήμως απειλούμενα είδη εβδομαδιαία αφιερώματα μεγάλων εφημερίδων μοιράζουν δωρεάν οδηγούς στους 300,000 κυνηγούς μας, και αυτοί ένα είδος βλαβερού τουρίστα.
Προτάσεις:
Ακολουθούν 8 προτάσεις-σκέψεις, που πιθανόν να έλυναν κάποια από τα παραπάνω προβλήματα και να συνέβαλαν στην αλλαγή τουριστικής πολιτικής προς μια οικολογική κατεύθυνση. Oι προτάσεις μας δεν είναι επίσημες ή οι τελικές των Οικολόγων Πράσινων αλλά υπό διαμόρφωση μέσα από τον διάλογο με τις τοπικές κοινωνίες σε τουριστικές περιοχές της χώρας.
1. Στήριξη Προστατευόμενων Περιοχών & Απειλούμενων Ειδών. Να δημιουργηθεί Εθνικό Ταμείο Προστατευομένων Περιοχών & Περιβαλλοντικών Απαλλοτριώσεων το οποίο να διαχειρίζεται με διαφανή τρόπο ανεξάρτητη αρχή. ‘Αμεση σύσταση φορέων διαχείρισης προστατευόμενων περιοχών για κάθε εθνικό πάρκο και προστατευόμενη περιοχή, με συμμετοχή της τοπικής αυτοδιοίκησης, ΜΚΟ, ειδικών και τουριστικών επιχειρηματιών. Εκπόνηση μελετών φέρουσας ικανότητας επισκεπτών, πρόσληψη ειδικού επιστημονικού δυναμικού σύμφωνα με αντικειμενικά κριτήρια» (μη κομματικά), ανασύσταση της Εθνικής Επιτροπής NATURA 2000 από ειδικευμένους επιστήμονες, αυστηρή εφαρμογή του νόμου για τον ορισμό του προέδρου των Δ.Σ. Να θεσπισθεί ειδικό περιβαλλοντικό τέλος σε κάθε τουρίστα, το οποίο να αποδίδεται απ’ ευθείας στο Εθνικό Ταμείο Προστατευομένων Περιοχών. Δημιουργία Προγράμματος ‘Επίσημων’ Ζώων και ‘Φυτών’ ανά Νομό. Κάθε νομός να θεσπίσει ένα ή και περισσότερα είδη τα οποία θα χαίρουν ιδιαίτερης προβολής και προστασίας ως αντιπροσωπευτικά, να παράγονται καλαίσθητα επίσημα προϊόντα-σουβενίρ που θα το εικονίζουν για τους τουρίστες, και τα έσοδα να πηγαίνουν απευθείας για την προστασία του. Προώθηση ανάδειξης νέων περιοχών Παγκόσμιας Φυσικής και Πολιτισμικής Κληρονομιάς (πχ θέατρο Δωδώνης, Ζαγόρι, Μονεμβασιά, Αρχ. Μεσσήνη κτλ).
2. Αειφορική Τουριστική Χωροταξία Να αποσυρθεί το Ειδικό Χωροταξικό για τον Τουρισμό το οποίο με φωτογραφικές ρυθμίσεις οδηγεί στην πλήρη άλωση φυσικών περιοχών από 1 εκατομμύριο παραθεριστικές κατοικίες σε περίκλειστα συγκροτήματα που θα έχουν ακόμα και τα δικά τους εμπορικά κέντρα. Μορατόριουμ στα Γκολφ, την Παραθεριστική Κατοικία και τα All–Inclusive, τουλάχιστον για τα εκτός σχεδίου. Εισαγωγή ειδικού φόρου πολυτελείας για υδροδότηση γηπέδων γκολφ, ο οποίος θα είναι ακόμα μεγαλύτερος σε άνυδρες περιοχές και θα αποδίδεται απευθείας στο Εθνικό Ταμείο Προστατευομένων Περιοχών. Απαγόρευση δημιουργίας περίκλειστων κοινοτήτων, ως αντισυνταγματικές.
3. Ανθρώπινη & Περιβαλλοντικά Ενημερωμένη Εργασία Βελτίωση των εργασιακών συνθηκών και δημιουργία ενός εθνικού προγράμματος υποχρεωτικών εκπαιδευτικών σεμιναρίων των εργαζομένων στον τουρισμό (δωρεάν) κατά τους χειμερινούς μήνες σε βασικά θέματα προστασίας περιβάλλοντος και εξοικονόμησης φυσικών πόρων στους χώρους δουλειάς. Καθιέρωση μαθήματος για την αειφορία και τον τουρισμό σε σχολεία τουριστικών περιοχών, μαζί με εκπαιδευτικές επισκέψεις σε μονάδες και εργασίες σχετικές με το περιβάλλον και τον τουρισμό, ώστε να καταπολεμηθεί και το φαινόμενο εγκατάλειψης του σχολείου μετά το δημοτικό από έναν στους πέντε μαθητές σε πολλές τουριστικές περιοχές.. Μείωση της Ανεργίας μέσω αποτελεσματικότερης χρήσης Μνημείων & Αξιοθέατων Σύσταση αυτονομημένου φορέα διαχείρισης σε κάθε σημαντικό μνημείο, στα πρότυπα των Φορέων Διαχείρισης ΠΠ, με σκοπό την αποκέντρωση, την αύξηση της απασχόλησης, την καλύτερη ανάδειξη, προσέλκυση επισκεπτών, αύξηση εσόδων, βελτίωση επιπέδου συντήρησης, την καλύτερη απορρόφηση κονδυλίων, την υποστήριξη από δωρεές. Ουσιαστική επιδότηση τουριστικών επιχειρήσεων και προορισμών για δημιουργία υποδομών για χρήση από ΑΜΕΑ και ηλικιωμένους, καθώς και πρόσληψη ΑΜΕΑ σε τουρ. επιχειρήσεις.
4. Σύνδεση Τουρισμού & Βιολογικής Γεωργίας Να υποστηριχθεί η βιολογική γεωργία ώστε να αποτελέσει τον κύριο πάροχο προϊόντων στα ξενοδοχεία και τα εστιατόρια των τουριστικών προορισμών (γαλακτοκομικά, χυμοί, μαρμελάδες). Προώθηση από τις τουριστικές μονάδες προϊόντων ειδικών κατηγοριών (τοπικών / παραδοσιακών / Προστατευμένης Ονομασίας Προέλευσης) με στόχο την διατήρηση της βιοποικιλότητας και του τοπίου κάθε περιοχής. Στήριξη της γεωργίας ως εναλλακτικής απασχόλησης για τους κατοίκους τουριστικών περιοχών της υπαίθρου τους χειμερινούς μήνες.
5. Κίνητρα για Πράσινα Ξενοδοχεία Να συνδεθούν οι επιδοτήσεις και η φορολόγηση των ξενοδοχείων με το περιβαλλοντικό τους αποτύπωμα, και να απαγορευτεί η εκτός σχεδίου δόμηση ξενοδοχείων. Πρόγραμμα (Κίνητρα & Εκπαίδευση, Φόροι & Επιδοτήσεις) για την υποχρεωτική οικο-πιστοποίηση καταλυμάτων με βάση τα Κοινοτικά Πρότυπα χωρίς επιπλέον κόστος από ανεξάρτητο φορέα (για να μην υπάρχει χρηματισμός) τον σημαντικό περιορισμό των πλαστικών συσκευασιών στον Τουρισμό, την ανακύκλωση, την χρήση ΑΠΕ, και οικολογικών απορρυπαντικών και απολυμαντικών στα ξενοδοχεία. Σεβασμός στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Επιδοτήσεις μόνο σε τουριστικές επιχειρήσεις που κάνουν χρήση περιβαλλοντικών τεχνολογιών και δραστηριοποιούνται εντός σχεδίου δόμησης και σε παραδοσιακούς οικισμούς. Σε μελλοντικό στάδιο, η χρέωση των δωματίων να αυξάνεται (με νόμο και μετρητή) ανάλογα με τη χρήση νερού και ηλεκτρικού – για να υπάρχουν αντικίνητρα για την κατάχρηση. Κατασκευή νέων μονάδων υποχρεωτικά με βάση τις αρχές της περιβαλλοντικής δόμησης για μείωση σε ανάγκες τεχνητού δροσισμού και θέρμανσης, ειδικές επιδοτήσεις για χρήσεις ΑΠΕ σε ξενοδοχεία. Εξοικονόμηση νερού με την υποχρεωτική δημιουργία δεξαμενών που θα γεμίζουν με όμβρια ή χιόνι, για χρήση σε τουαλέτες, πότισμα κτλ.
6. Νομιμότητα – Μείωση φοροδιαφυγής & εισφοροδιαφυγής Δωρεάν διανομή φυλλαδίου με πληροφορίες για αποδεκτή συμπεριφορά προς το περιβάλλον και την τοπική κοινωνία σε κάθε τουριστικό προορισμό. Δημιουργία μιας κατάλληλα εκπαιδευμένης δημοτικής τουριστικής αστυνομίας για τον απεγκλωβισμό από την μαφία των νυκτερινών κέντρων σε τουριστικές περιοχές. Να καταπολεμηθεί το φαινόμενο των φτηνών και νοθευμένων ποτών, με ελέγχους και φορολογικά μέτρα και τα έσοδα να αποδοθούν στους δήμους για περιβαλλοντικές και πολιτιστικές χρήσεις.
7. Τουρισμός υπέρ της Κατανόησης & Αλληλεγγύης. Δημιουργία Διασυνοριακών Τουριστικών Προγραμμάτων. Δημιουργία μικτών δημοτικών τουριστικών επιχειρήσεων, με συμμετοχή δήμων / νομών και από τις δύο πλευρές των συνόρων, με όλα τα γειτονικά μας κράτη, με σκοπό την δημιουργία και προώθηση ‘πακέτων’ επίσκεψης προς την εσωτερική αλλά και εξωτερική τουριστική αγορά, και πολιτιστικών ανταλλαγών. Πιλοτικό πρόγραμμα εκπαιδευτικών επισκέψεων σχολείων από παραμεθόριες περιοχές σε γειτονικές χώρες. Πρόγραμμα ένταξης κοινωνικών ομάδων όπως οι Ρομά, στην Ελληνική τουριστική οικονομία, (υποστήριξη τουριστικής επιχειρηματικότητας, εκπαίδευση) και την ανάδειξη των ιδιαίτερων πολιτισμικών χαρακτηριστικών τους, στα πλαίσια της μείωσης της απομόνωσης τους και των προκαταλήψεων. Δημιουργία δημοτικών προγραμμάτων πολιτιστικών τουριστικών ανταλλαγών με χώρες από τις οποίες προέρχονται οι μετανάστες στα μεγάλα αστικά κέντρα. Επέκταση των προγραμμάτων κοινωνικού τουρισμού σε μετανάστες, ΑΜΕΑ, απεξαρτημένα άτομα, και σύνδεσή τους κατά προτεραιότητα με πράσινες τουριστικές μονάδες και εκδρομές.
8. Πράσινα Μαζικά Μέσα Μεταφοράς για τον Τουρισμό
Επέκταση και Επιχορήγηση Μέσων Μαζικής Μεταφοράς (Τραίνα, Λεωφορεία) σε όλη τη χώρα, διασύνδεση με διεθνή δίκτυα, και δράσεις (εκπτωτικά κουπόνια, διαγωνισμοί κτλ) για διάδοση της χρήσης τους από τους τουρίστες. Περιβαλλοντικός φόρος σε εταιρείες ενοικιάσεως αυτοκινήτων ή / και κίνητρα για αγορά εκ μέρους τους αυτοκινήτων με χαμηλή εκπομπή ρύπων, ηλεκτρικών και υβριδικών, καθώς και ποδηλάτων. Δημιουργία τουριστικών τρένων με καλές συνδέσεις με τα κανονικά. Δημιουργία τουριστικών πακέτων από τον ΟΣΕ, όπως ισχύει σε άλλες χώρες. Πρόγραμμα ενοικίασης ηλεκτρικών & υβριδικών αυτοκινήτων σε περιοχές όπου δεν υπάρχουν λεωφορεία ή τραίνα. Αντικατάσταση όλων των δικύκλων προς ενοικίαση από τουρίστες με ηλεκτροκίνητα τα οποία θα έχουν περιορισμένη ταχύτητα. Πεζοδρομήσεις & ποδηλατοδρόμοι σε τουριστικούς προορισμούς. Πρόγραμμα απόσυρσης συμβατικών και παλαιών πούλμαν, και αντικατάσταση με υβριδικά.
Εν κατακλείδι, απαιτούνται καταρχήν άμεσα μέτρα για αντιμετώπιση των πιο ακραίων περιβαλλοντικών και κοινωνικών / οικονομικών επιπτώσεων του μαζικού τουρισμού και σε δεύτερο επίπεδο μία συνολική στροφή, με ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο στήριξης δίκαιων, βιώσιμων και οικολογικών μορφών τουρισμού την εποχή της κλιματικής αλλαγής. Ο Τουρισμός θα πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία και όχι το αντίστροφο, τον πολίτη και όχι τον πελάτη. Αυτό δεν θα συμβεί με το αόρατο χέρι της αγοράς, αλλά μέσω ουσιαστικών αλλά μη-γραφειοκρατικών παρεμβάσεων με τοπικό, αμεσοδημοκρατικό χαρακτήρα.
Και τελειώνοντας με μια φράση του συμπατριώτη σας Επίκουρου –
Ο ΤΗΣ ΦΥΣΕΩΣ ΠΛΟΥΤΟΣ ΚΑΙ ΩΡΙΣΤΑΙ ΚΑΙ ΕΥΠΟΡΙΣΤΟΣ ΕΣΤΙΝ, Ο ΔΕ ΤΩΝ ΚΕΝΩΝ ΔΟΞΩΝ ΕΙΣ ΑΠΕΙΡΟΝ ΕΚΠΙΠΤΕΙ
____________________________________________________________________
Sorry, the comment form is closed at this time.